Co można obserwować za pomocą teleskopu?

Każdy, kto fascynuje się bezgraniczną przestrzenią kosmiczną, interesuje się miriadami gwiazd i chce poznać cudowny Wszechświat może oglądać kolorowe i wyraźne obrazy galaktyk, planet i gromad gwiazd. Coraz więcej osób zainspirowanych efektami pracy astrofotografów chce spróbować swoich sił w tym wciągającym hobby. Z jednej stronie wydaje się to dość łatwe: w przeciwieństwie do, na przykład, jazdy na łyżwach czy gry w golfa nie są potrzebne żadne specjalne umiejętności ani długie treningi. Wystarczy kupić teleskop z odpowiednim obiektywem, poczekać, aż zrobi się ciemno i gotowe – można podziwiać migoczące gwiazdy. Niektórzy myślą, że gdy tylko skierują teleskop na nocne niebo, znikąd zaczną pojawiać się wielokolorowe planety o rozmiarze piłki, gromady gwiazd, a nawet całe galaktyki. Jak w filmach. A może zobaczysz lecącą kometę z błyszczącym warkoczem? Niestety nie. Najbystrzejsi pewnie już domyślili się, że rzeczywistość jest nieco bardziej prozaiczna. Niemniej jednak odpowiednio używany teleskop umożliwia zobaczenie na niebie niezliczonych obiektów zapierających dech w piersiach. Jeśli to Cię zaintrygowało i zastanawiasz się, jak zacząć to fascynujące hobby, bez obaw – chętnie pomożemy.

Na początku zastanówmy się, jak działa teleskop. Przede wszystkim powiększenie – możliwość przybliżenia oddalonych obiektów – właściwie ma niewiele wspólnego z jakością obrazu widzianego w teleskopie. Nawet najtańszy teleskop umożliwia dowolne powiększenie, ale nie oznacza to, że na obrazie będzie cokolwiek widać. Najważniejszym parametrem teleskopu jest jego rozdzielczość, czyli możliwość ostrego przedstawienia dwóch położonych blisko siebie detali. Wyobraź sobie na przykład aparat telefonu. Pamiętasz stare Nokie z aparatami 1–2 Mpix? Teraz porównaj je z aparatem iPhone’a 7. Na pierwszy rzut oka są bardzo podobne – umożliwiają przybliżanie i oddalanie. Jednak rejestrowane obrazy są zupełnie inne: jeden jest matowy i rozmyty, nie widać na nim żadnych detali. Drugi jest piękny i jasny, widać na nim nawet końcówki rzęs. To wszystko zasługa rozdzielczości. To samo dotyczy teleskopów. Wyobraź sobie, że teleskop jest „kamerą” zamontowaną w oku. Jeśli kupisz tanią i prostą „kamerę”, będziesz widzieć wyraźnie obiekty powiększone 70 razy. Przy większym powiększeniu obiekty staną się ciemne i nieostre. Mając dobrą, drogą kamerę, możesz uzyskać nawet 500-krotne powiększenie bez utraty jakości, a rozmiary obiektów na obrazach będą takie same.

Rozdzielczość mierzy się w sekundach kątowych (to zaledwie 0,00028 stopnia). Im większa średnica obiektywu, tym wyższa rozdzielczość, co z kolei daje możliwość zobaczenia bardziej oddalonych obiektów. Zasadniczo, aby uzyskać najlepszą jakość obrazu, powiększenie nie powinno być większe niż średnica obiektywu w milimetrach. Przykładowo obiektyw 100 mm będzie idealny do obserwacji z powiększeniem 100 razy. Niektórzy zwiększają powiększenie o maksymalnie 1,5–2 razy, gdy obiektyw jest wysokiej jakości i panują dobre warunki atmosferyczne. Nie zalecamy ustawiania większego powiększenia.

Pewnie z niecierpliwością czekasz na odpowiedź na główne pytanie – co można obserwować za pomocą teleskopu? Zaraz się tego dowiesz. Najpierw obalmy kilka popularnych mitów:

Czy mogę obserwować satelity?

Nie, ponieważ poruszają się za szybko. Ciężko w ogóle je dostrzec.

Czy mogę zobaczyć gwiazdy przez teleskop?

Zobaczyć – tak. Dostrzec detale – nie. Jedyną gwiazdą, którą widać bardzo wyraźnie, jest Słońce.

Jeśli liczysz na szczegółowe badanie dysków galaktycznych i ustalenie, czym gwiazdy w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy różnią się od gwiazd w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy – nic z tego. Gwiazda najbliżej Ziemi, Proxima Centauri, jest 7-krotnie mniejsza od Słońca i oddalona o 4 lata świetlne. Aby ją zobaczyć, potrzebny byłby teleskop z obiektywem o średnicy 140 m, co jest niemożliwe na lądzie. Największy z istniejących obecnie teleskopów optycznych, Wielki Teleskop Kanaryjski (Gran Telescopio Canarias), ma lustro o średnicy zaledwie 10,4 m. Dlatego też w najbliższej przyszłości będziemy w stanie oglądać gwiazdy tylko jako świecące, rozmyte punkty otoczone koncentrycznymi pierścieniami.

A ślady pierwszego człowieka na Księżycu? Amerykańską flagę? Łazik księżycowy?

Nie, nie i jeszcze raz nie. Dlaczego więc widzimy całe bardzo odległe galaktyki, a nie możemy dostrzec obiektów na Księżycu, który jest tuż obok nas? Z tego samego powodu co w przypadku odległych gwiazd. Rozdzielczość każdego teleskopu optycznego jest za mała, aby można było dostrzec tak małe obiekty, mimo że są znacznie bliżej. Za pomocą Wielkiego Teleskopu Kanaryjskiego można rozróżnić obiekty tej wielkości oddalone o maksymalnie 10 000 km, podczas gdy Księżyc jest oddalony od nas o 380 000 km. Dlatego najmniejszy obiekt, jaki możemy zobaczyć na jego powierzchni, musi mieć długość co najmniej 20 m. Ponadto galaktyki świecą i wyróżniają się na ciemnym tle przestrzeni kosmicznej w przeciwieństwie do obiektów pozostawionych na Księżycu. Nie kontrastują z powierzchnią i co najwyżej możemy dostrzec słaby cień.

„Po co mi więc teleskop?” – zapytasz z rozczarowaniem, tupiąc nogami. Nie trać nadziei. Za pomocą teleskopu można obserwować mnóstwo fascynujących, fantastycznych i pięknych rzeczy.

1. Księżyc

Księżyc jest jedynym satelitą Ziemi i wspaniałym obiektem do obserwacji. Nawet mały teleskop wystarczy do obserwowania licznych kraterów, szczelin, mórz i bruzd na jego powierzchni. Przy powiększeniu 100 razy i większym nie mieści się nawet w polu widzenia teleskopu. Trzeba obserwować go fragmentami. W dobrych warunkach pogodowych Księżyc widać każdej nocy. W zależności od zmian faz można dostrzegać coraz to nowsze detale.

Zdjęcie autorstwa astronoma amatora, Vladimira Suvorova (Rosja)

2. Słońce

To jedyna gwiazda, jaką możemy dobrze obserwować przez teleskop. Zanim jednak zaczniesz obserwować Słońce, pamiętaj o odpowiednim filtrze słonecznym. Ciemne okulary, dyskietki i inne samoróbki są absolutnie niedopuszczalne! Słońce można obserwować wyłącznie przez specjalny, profesjonalnie wykonany filtr słoneczny. W przeciwnym razie może dojść do uszkodzenia wzroku, a nawet ślepoty – auć! Astronomowie żartują, że: „słońce można zobaczyć przez teleskop bez filtra słonecznego dwa razy w życiu: pierwszy jednym okiem, kolejny drugim”. Po założeniu filtra słonecznego na tubus teleskopu można zacząć obserwacje. Plamy słoneczne – ciemne plamy na jasnej powierzchni Słońca – widać nawet przez najmniejszy teleskop. Obserwując te plamy każdego dnia, w gruncie rzeczy można obserwować obracanie się Słońca. Jego okres obrotu wynosi 25 dni. Słońce jest jedynym obiektem astronomicznym, który można obserwować w ciągu dnia.

3. Planety

Teleskop umożliwia obserwowanie planet Układu Słonecznego. Nie będą one tak duże i jasne jak na zdjęciach zrobionych ze statków kosmicznych. Raczej będą przypominały małe świecące punkty. Przykładowo Merkury obserwowany przez mały teleskop będzie wyglądał jak gwiazda. Jeśli użyjesz większego teleskopu, zauważysz jego fazę – mały „hak”.

Najjaśniejszym obiektem na niebie po Słońcu i Księżycu jest planeta Wenus, zwana również gwiazdą poranną. Czasami widać ją gołym okiem w ciągu dnia. Jest pokryta gęstą nieprzezroczystą atmosferą, która uniemożliwia dostrzeżenie detali na powierzchni. Można jednak zobaczyć fazy podobne do księżycowych.

Nawet przez duży teleskop Mars jest widoczny tylko jako mały okrąg, więc mit mówiący, że raz w roku można zobaczyć go na niebie jako duży czerwony dysk wielkości dwóch Księżyców niestety jest fałszywy. W tak zwanym okresie opozycji, gdy odległość między Marsem a Ziemią jest najmniejsza, można zobaczyć na nim ciemne plamy nazywane morzami.

Saturn z pewnością Cię nie rozczaruje. To chyba najpiękniejsza planeta. Pierścienie są widoczne nawet przez najmniejszy teleskop. Wciąż jednak lepiej jest obserwować go za pomocą teleskopów z obiektywem o średnicy co najmniej 200 mm. Można wtedy zobaczyć jego satelity, główny podział między pierścieniami (odstęp Cassiniego) i pasma chmur.

Jowisz, pierwsza planeta zaobserwowana przez starożytnych astronomów, jest nieco spłaszczona z uwagi na szybkie obroty wokół własnej osi. Nawet przez mały teleskop można dostrzec dwa pasma na dysku planety – są to pasma chmur. Patrząc przez większy teleskop, można zobaczyć 5–6 pasm, a także słynny wielki antycyklon w postaci czerwonej plamy. Można również dostrzec cztery księżyce galileuszowe (Io, Europa, Ganimedes i Kallisto), które krążąc wokół Jowisza, rzucają cienie na jego powierzchnię. Uran i Neptun będą widoczne tylko jako niebiesko-zielone świecące punkty, nawet przez duży teleskop.

4. Galaktyki

W każdej galaktyce są miliardy gwiazd, ale są one widoczne tylko jako małe białe punkty. Przy większym powiększeniu można zobaczyć ich kształty i spiralne ramiona. W Internecie jest mnóstwo kolorowych fotografii galaktyk zrobionych aparatami elektronicznymi. Wykonano je z długą ekspozycją, czyli czasem naświetlania matrycy aparatu. W efekcie wydają się bardzo jasne. W większości przypadków jednak widzimy obiekty w kosmosie w postaci czarno-białej, gdyż ludzkie oko nie jest przystosowane do długich ekspozycji. Jedną z galaktyk najbliżej Ziemi jest Galaktyka Andromedy. Mówiąc „najbliżej”, mamy na myśli odległość około 2,5 miliona lat świetlnych. Przez tak dużą odległość możemy zobaczyć tylko jak galaktyka wyglądała 2,5 miliona lat temu, gdy na Ziemi jeszcze nie było ludzi.

Zdjęcie autorstwa astronoma amatora, Richarda Finna (USA)

5. Gromady gwiazd

Gromady gwiazd, nazywane też Plejadami, mogą być kuliste lub rozproszone. Wszystkie gwiazdy w gromadzie są połączone grawitacją i poruszają się jako całość w polu grawitacyjnym galaktyki. Gromady rozproszone zwykle mają przypadkowy kształt i nie skupiają się w kierunku środka. Jednymi z najsłynniejszych gromad rozproszonych są Plejady w gwiazdozbiorze Byka. Gromady rozproszone przypominają mniej więcej równomierne stosy gwiazd. Gromady kuliste wyglądają jak okrągłe plamy, które obserwowane przez teleskop z obiektywem o średnicy co najmniej 150 mm tworzą gwiazdy. Przypominają rój pszczół: im bliżej środka, tym są gęściej rozmieszczone.

Zdjęcie autorstwa astronoma amatora, Richarda Finna (USA)

6. Gwiazdy podwójne

Gwiazdy mogą obracać się wokół innych gwiazd tak jak planety. Takie pary lub małe gromady gwiazd są nazywane układami gwiazd podwójnych lub układami wielogwiazdowymi. Chociaż nie widać wyraźnie ich dysków galaktycznych, gwiazdy podwójne bez wątpienia są warte uwagi. Często mają różne kolory, na przykład jedna gwiazda jest czerwona, a druga żółta lub niebieska. Te małe świecące punkty można obserwować nawet za pomocą małego teleskopu lub lornetki. Jedną z najpiękniejszych gwiazd podwójnych jest Albireo w gwiazdozbiorze Łabędzia.

7. Mgławice

Mgławice zwykle są – tak samo jak galaktyki – widoczne na bardzo ciemnym niebie. Lepiej udać się z dala od miasta, ponieważ łuna nad nim pewnie popsuje całe doświadczenie. Mgławice również widzimy tylko jako obiekty czarno-białe, ponieważ ludzkie oko nie może zbierać światła i nie rozróżnia kolorów w ciemności. Wyobraź sobie, że jesteś w ciemnym pomieszczeniu. Rozejrzyj się – widzisz wszystkie obiekty w odcieniach szarości. Nasze oczy przechodzą z trybu „widzenia barwnego” na tryb „nadwrażliwości na światło”. Aby wyraźnie zobaczyć mgławicę, potrzeba teleskopu z obiektywem o średnicy co najmniej 200 mm. Mimo to nawet za pomocą małego teleskopu można zobaczyć Mgławicę Oriona, Pierścień w gwiazdozbiorze Lutni, Mgławicę Hantle w gwiazdozbiorze Liska i wiele innych.

Zdjęcie autorstwa astronoma amatora, Richarda Finna (USA)

8. Komety

Komety pojawią się na nocnym niebie wiele razy w roku. Wystarczy wiedzieć gdzie i kiedy się ich spodziewać (do tego przydaje się kalendarz wydarzeń astronomicznych). Tak samo jak mgławice i galaktyki, komety są widoczne jako małe świecące punkty, ale mają również warkocze. Duże i jasne komety są rzadkością. Takie wydarzenia są szeroko rozpowszechnione we wszystkich wiadomościach astronomicznych, więc trudno je przeoczyć.

9. Obiekty na Ziemi

Teleskopu można używać nie tylko do obserwacji kosmosu, lecz również jako dużej lunety. Chcesz zobaczyć dom daleko na szczycie góry? A może odjeżdżający pociąg? Przeczytać napis na oddalonym billboardzie? Wszystko to możesz obserwować za pomocą teleskopu. Pamiętaj jednak, że obraz w teleskopach astronomicznych zwykle jest odwrócony, więc do obserwacji obiektów na Ziemi jest potrzebny dodatkowy pryzmat prostujący.

Teraz masz podstawową wiedzę na temat obserwacji astronomicznych. Pierwszych kilka prób pewnie będzie nieudanych, dopóki nie zdobędziesz pewnych umiejętności. Jednak w miarę ćwiczenia i używania różnych teleskopów oraz filtrów zaczniesz dostrzegać coraz to bardziej kolorowe i różnorodne obiekty. W razie potrzeby możesz je nawet sfotografować. Co ważniejsze, nie musisz mieć drogiego teleskopu – doświadczony amator z małym teleskopem uzyskuje lepsze wyniki niż początkujący z masą drogiego sprzętu optycznego. Astronomią i astrofotografią pasjonuje się wiele osób na całym świecie. Wyjedź za miasto, wejdź na dach domu, udostępnij astrofotografie znajomym i zabierz teleskop w podróż – możliwości ogranicza tylko wyobraźnia.

Zapoznaj się z ofertą w sekcji „Teleskopy”, aby wybrać odpowiednie rozwiązanie dla siebie.

Powielanie materiału w celu publikacji na dowolnym nośniku i w dowolnym formacie – zabronione. Zezwala się na umieszczenie odwołania do artykułu z użyciem aktywnego łącza do strony pl.levenhuk.com

Producent zastrzega sobie prawo do wprowadzenia zmian w cenniku, ofercie i specyfikacji produktów oraz do zakończenia sprzedaży produktów bez uprzedzenia.